Khi nào bé biết lật và biết ngẩng đầu

Không ít phụ huynh cảm thấy thấp thỏm dõi theo từng cử động nhỏ bé của con trong những tháng đầu đời và đặt ra câu hỏi: “Liệu con mình có phát triển kịp bạn bè đồng trang lứa?” Trong số các mốc vận động quan trọng, lật người và ngẩng đầu là hai dấu mốc mà bố mẹ mong chờ nhất vì chúng báo hiệu hệ cơ xương, thần kinh của trẻ đang hoàn thiện tốt.

Dưới đây là tổng hợp kiến thức khoa học mới nhất, đúc kết kinh nghiệm lâm sàng của Bs Bích Trang BMT, cùng một số mẹo thực hành an toàn, dễ áp dụng để ba mẹ đồng hành hiệu quả với bé.

1. Tổng quan về sự phát triển vận động thô ở trẻ 0–6 tháng
Trong 6 tháng đầu đời, hệ thần kinh trung ương của trẻ phát triển “thần tốc”. Hầu hết bé sẽ trải qua chuỗi vận động theo thứ tự: ngẩng đầu – chống tay nâng vai – lật – ngồi – bò – đứng. Tốc độ thực hiện có thể khác nhau, song vẫn tuân theo quy luật “từ đầu xuống chân, từ trung tâm ra ngoại vi”. Vì vậy việc bé phát triển tốt khả năng giữ và xoay đầu là điều kiện tiên quyết để con lật người, ngồi vững về sau.

2. Mốc ngẩng đầu: Từ vươn cằm đến “mini hít đất”

• 0–2 tuần tuổi: Phản xạ tìm kiếm vú và phản xạ Moro khiến bé có vài cử động nghiêng đầu, nhưng chưa chủ động.
• 1–2 tháng tuổi: Bé có thể nâng đầu khỏi mặt phẳng 45° trong 1–2 giây khi được đặt sấp, cổ bắt đầu cứng cáp hơn.
• 3 tháng tuổi: Đa số trẻ giữ đầu ổn định, ngẩng đầu 90° khi nằm sấp, vai và phần ngực trên cũng được nâng nhẹ. Đây là giai đoạn bố mẹ nên tăng chơi “tummy time”.
• 4–5 tháng tuổi: Bé thực hiện “mini hít đất”, cánh tay duỗi thẳng, cả ngực rời khỏi giường. Việc ngẩng đầu kết hợp xoay trái/phải mượt mà giúp con quan sát môi trường và chuẩn bị cơ bắp cho động tác lật.

3. Mốc lật người: Khi nào bé tự xoay như “chiến binh tí hon”?
Theo nghiên cứu đăng trên tạp chí Pediatrics, 70% trẻ biết lật từ bụng sang lưng ở 3,5–5 tháng tuổi; mốc lưng sang bụng thường muộn hơn, 5,5–7,5 tháng. Cụ thể:

• Tummy to back (bụng sang lưng): 3–6 tháng. Lúc này bé vô tình “lăn” nhờ quán tính sau khi chống tay.
• Back to side (lưng sang nghiêng): 4–5,5 tháng. Sức co của cơ xiên bụng, cơ lưng mạnh dần, bé thích nghiêng người để với đồ chơi.
• Back to tummy (lưng sang bụng): 5,5–7,5 tháng. Đây là động tác “khó” yêu cầu phối hợp cổ, vai, hông nhịp nhàng. Nhìn chung, nếu bé chưa lật trọn vẹn ở 6 tháng nhưng cổ cứng tốt, vận động tay chân linh hoạt, bố mẹ vẫn có thể yên tâm.

4. Yếu tố ảnh hưởng tới thời gian biết lật – ngẩng đầu

• Sinh non, cân nặng lúc sinh thấp: Hệ cơ thần kinh trưởng thành chậm hơn, có thể lùi mốc 2–4 tuần.
• Môi trường nuôi dưỡng: Trẻ được “tummy time” sớm, bú mẹ đầy đủ, ngủ đủ, thường đạt mốc sớm hơn.
• Tính khí và cấu trúc cơ thể: Bé có phần thân trên dài, khối cơ săn chắc sẽ xoay lật chủ động hơn các bé tròn trĩnh, mỡ nhiều.
• Các bệnh lý kèm theo: Vàng da nhân não, bại não thể co cứng, hội chứng Down… có thể trì hoãn đáng kể việc kiểm soát đầu và lật.

5. Dấu hiệu bé sẵn sàng lật

• Nằm ngửa, bé thích co chân lên cao, xoay hông sang một bên.
• Khi nằm sấp, bé chống khuỷu tay, ngẩng đầu lâu, đôi lúc ngóc mông.
• Bé với tay bắt chéo đường giữa thân để chạm đồ chơi, vai linh hoạt.
• Những biểu hiện này nhắc bố mẹ chuẩn bị khu vực an toàn tránh rơi khỏi giường.

6. Kỹ thuật hỗ trợ bé tập ngẩng đầu – lật người
a) Tummy time đúng chuẩn
Bắt đầu từ ngày thứ 14 sau sinh, mỗi lần 1–2 phút, tăng dần lên 20–30 phút mỗi ngày chia nhỏ.
Bề mặt phẳng, cứng vừa phải (thảm tập, đệm mỏng), luôn có người trông.
Hạ thấp cơ thể, giao tiếp mắt – mắt, dùng giọng vui tươi khuyến khích con ngẩng lên.
b) Dụng cụ gối tròn, khăn cuộn
Cuộn khăn chữ U dưới nách giúp bé đỡ mệt khi mới tập.
Không lạm dụng gối chống trào dốc cao, dễ gây gù cổ.
c) Kích thích thị giác – thính giác
Treo đồ chơi màu sắc tương phản, chuông leng keng ở hai bên, luân phiên đổi vị trí.
Đặt gương nhỏ trước mặt, trẻ sẽ tự ngẩng quan sát “bạn trong gương”.
d) Massage, vận động thụ động
Vuốt dọc cơ cổ, cơ lưng bằng dầu massage ấm để tăng tuần hoàn.
Bài tập đạp xe đẩy chân nhẹ giúp linh hoạt khớp hông – nền tảng xoay lật.

7. Sai lầm thường gặp khi ba mẹ hỗ trợ bé
Bế ẵm quá nhiều, ít cho nằm sấp: Cổ và cơ lưng yếu, con khó lật.
Đặt bé ngủ sấp suốt đêm: Nguy cơ Hội chứng đột tử ở trẻ sơ sinh (SIDS). Giấc ngủ chính nên nằm ngửa, tummy time chỉ khi bé thức và có giám sát.
Ép lật, lật hộ liên tục: Dễ gây căng cơ cổ, vẹo cột sống, thậm chí trào ngược nhiều hơn.
So sánh bé với “con nhà người ta” và lo lắng quá mức: Căng thẳng của mẹ ảnh hưởng sữa và tâm lý bé.

8. Khi nào cần đưa bé đi khám?
3 tháng nhưng không thể giữ đầu thẳng khi được bế thẳng.
6 tháng chưa lật, kèm trương lực cơ yếu, mềm nhẽo hoặc ngược lại co cứng bất thường.
Không có phản xạ nắm, đạp, mọi chi cử động rất ít.
Thóp phồng, chu vi vòng đầu tăng nhanh, nghi ngờ bệnh lý não.
Ngay cả khi con phát triển bình thường nhưng phụ huynh chưa tự tin cách tập luyện, việc hẹn gặp bác sĩ nhi hoặc chuyên gia Vật lý trị liệu Nhi để được hướng dẫn bài bản cũng là lựa chọn nên làm.

9. Hỏi – đáp nhanh cùng Bs Bích Trang BMT

• Hỏi: Bé nhà tôi sinh mổ, 4,5 tháng mới chỉ lăn nghiêng, có cần can thiệp?
• Đáp: Sinh mổ không ảnh hưởng trực tiếp, nhưng con có thể ít được “ép” qua ống sinh nên phản xạ tương tác cơ khớp chậm chút. Mẹ hãy gia tăng tummy time, chơi vật thể phát sáng hai bên, thường sau 2–3 tuần bé sẽ lật hoàn toàn.
• Hỏi: Tôi nên cho bé dùng gối chống méo đầu hay không?
• Đáp: Gối định hình đầu nếu đúng kích cỡ có thể hỗ trợ giảm bẹt nhưng không thay thế việc đổi tư thế và tummy time. Đừng phụ thuộc vào gối quá lâu vì khiến cơ cổ lười vận động.
• Hỏi: Thời gian lý tưởng chơi nằm sấp trong ngày?
• Đáp: Chia thành 3–5 phiên, mỗi phiên 3–7 phút cho bé dưới 3 tháng, 10–15 phút với bé lớn hơn. Tổng cộng ít nhất 30 phút/24h là con số được Viện Nhi khoa Hoa Kỳ khuyến nghị.

10. Gợi ý trò chơi thúc đẩy lật – ngẩng

• Đường đua mini: Trải thảm dài 1 m, đặt đồ chơi rực rỡ ở cuối. Mỗi khi bé chống tay, nhẹ nhàng chạm gan bàn chân để con đẩy người tiến lên.
• Lật cùng gấu bông: Mẹ lật chú gấu sang side-lying, vừa hát vừa mô tả. Bé nghe, nhìn, sẽ bắt chước động tác.
• Chạm trán hihi: Mẹ nằm ngửa, đặt bé sấp trên ngực, khi bé ngẩng lên sẽ thấy mặt mẹ cười, phát âm “hihi”. Đây là bài tập vừa tăng cơ cổ vừa gắn kết tình cảm.

11. Kết luận
Đối với mỗi gia đình, thời khắc bé tự tin nhấc đầu hay chủ động xoay người giống như “chiếc chuông” báo tin vui: con đang lớn khỏe mạnh. Tuy nhiên, thay vì chỉ chăm chăm tra lịch chuẩn, phụ huynh cần quan sát tổng thể: giấc ngủ, tương tác mắt, khả năng cười, âm thanh ê a… Tất cả mới tạo nên bức tranh phát triển toàn diện. Và câu hỏi “Khi nào bé biết lật, biết ngẩng đầu?” chỉ thực sự có ý nghĩa khi đi kèm hành động thiết thực: chuẩn bị môi trường an toàn, thực hành tummy time khoa học, tôn trọng nhịp phát triển riêng của con, đồng thời không ngần ngại tìm đến chuyên gia khi có dấu hiệu bất thường.
Hy vọng những chia sẻ của Bs Bích Trang BMT sẽ giúp hành trình làm cha mẹ của bạn bớt hoang mang, thêm tự tin, để mỗi ngày bên con là một ngày trọn vẹn niềm vui. “Khi nào bé biết lật, biết ngẩng đầu?” không còn là nỗi băn khoăn mà trở thành động lực để cả gia đình chủ động kiến tạo thói quen vận động lành mạnh ngay từ những tháng đầu đời.