Mẹ mới sinh nên ở cử trong bao lâu? Lời khuyên từ Bs Bích Trang BMT về thời gian ở viện và chăm sóc sau sinh

Khoảnh khắc chào đón em bé là một cú chuyển mình lớn đối với cơ thể và tâm lý người phụ nữ. Giai đoạn hậu sản – dân gian thường gọi là “ở cữ” – chính là khoảng thời gian quan trọng để cơ thể người mẹ tự phục hồi, đồng thời thích nghi với vai trò mới. Nhưng cụ thể mẹ cần ở viện bao lâu, nghỉ ngơi tại nhà bao lâu, nên kiêng gì và làm gì để không ảnh hưởng đến sức khỏe dài hạn?

Bài viết dưới đây tổng hợp ý kiến của Bs Bích Trang BMT – chuyên gia chăm sóc sức khỏe Mẹ và Bé – cùng những khuyến nghị y khoa cập nhật, giúp mẹ có bức tranh toàn diện nhất về hành trình hồi phục sau sinh.

1. Thời gian ở viện sau sinh: hiểu đúng để an tâm
Thời gian nằm viện thường phụ thuộc vào phương pháp sinh, tình trạng sức khỏe của mẹ và bé, cũng như quy định riêng của từng cơ sở y tế.

Sinh thường:
Ở lại viện trung bình 24–48 giờ.
Trong khoảng thời gian này, bác sĩ và nữ hộ sinh sẽ kiểm tra huyết áp, tình trạng co hồi tử cung, sản dịch của mẹ; đồng thời đánh giá phản xạ bú, da, vàng da sinh lý của bé.
Nếu không phát hiện biến chứng (băng huyết, nhiễm trùng, khó thở ở bé…), mẹ có thể xuất viện sớm để nghỉ ngơi tại nhà.

Sinh mổ:
Nằm viện lâu hơn, phổ biến 5–7 ngày.
Vết mổ cần được theo dõi sát sao trong 48 giờ đầu để kịp thời xử trí nhiễm trùng, tụ dịch hoặc chảy máu.
Mẹ được hướng dẫn tập thở, cử động chân nhẹ nhàng, thay băng đúng quy cách trước khi về nhà.
Những mẹ gặp biến chứng sản khoa (băng huyết, tiền sản giật, tiểu đường thai kỳ chưa ổn định…) hoặc trẻ sinh non, nhẹ cân… sẽ được cân nhắc giữ lại viện lâu hơn. Theo Bs Bích Trang BMT, giai đoạn hậu phẫu hoặc sau sinh thường là “cửa sổ vàng” để phát hiện sớm nguy cơ, do đó mẹ không nên quá nôn nóng xuất viện mà bỏ qua khâu theo dõi.

2. Sáu tuần vàng – nền tảng cho sức khỏe lâu dài
Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) khuyến nghị ít nhất 42 ngày (6 tuần) dành cho phục hồi hậu sản. Trong y văn, khoảng thời gian này được coi là quá trình tử cung co hồi, hệ nội tiết cân bằng và vết thương phần mềm (cổ tử cung, tầng sinh môn, thành bụng) liền sẹo. Dù mẹ sinh thường hay sinh mổ, nguyên tắc chung vẫn là:

Tuần 1–2: Nghỉ ngơi tối đa
Hạn chế việc nhà, bế vác vật nặng, di chuyển cầu thang liên tục.
Khuyến khích đi lại nhẹ 5–10 phút mỗi lần để phòng thuyên tắc huyết khối tĩnh mạch sâu.
Chú trọng vệ sinh cá nhân: thay băng vệ sinh 4 tiếng/lần, rửa tay sạch trước – sau thay bỉm cho bé.
Uống nhiều nước ấm, chia nhỏ bữa ăn giàu đạm, sắt, vitamin C, chất xơ (cá hồi, thịt nạc, rau lá xanh, trái cây tươi).

Tuần 3–6: Tăng dần vận động
Có thể tập bài kéo giãn nhẹ, Kegel cho sàn chậu, đi bộ 15–20 phút/ngày nếu không đau vết mổ.

• Tiếp tục kiêng gắng sức: chưa tập gym, chạy bộ cường độ cao, làm việc tăng ca.
• Theo dõi sản dịch: màu đỏ tươi giảm dần, chuyển hồng nhạt rồi vàng; nếu sản dịch hôi, kéo dài quá 6 tuần cần khám bác sĩ.
• Tái khám hậu sản: kiểm tra huyết áp, cân nặng, xét nghiệm máu (nếu có thiếu máu), đánh giá vết mổ, tư vấn kế hoạch tránh thai.

Sau 6 tuần: Tái hòa nhập sinh hoạt bình thường
Mẹ đủ điều kiện tập thể dục, lái xe, quan hệ tình dục nếu hết đau và bác sĩ xác nhận tử cung hồi hoàn toàn.
Riêng mẹ sinh mổ có thể cần 8–10 tuần để thành bụng dẻo dai, tránh gắng sức đột ngột.
Về công việc, nhiều quốc gia quy định tối thiểu 3 tháng nghỉ thai sản; tại Việt Nam, chế độ lao động nữ cho phép 6 tháng. Mẹ nên tận dụng tối đa để không “đốt cháy giai đoạn.”

3. Chăm sóc thể chất: dinh dưỡng – vận động – giấc ngủ
Dinh dưỡng
Nhu cầu năng lượng của mẹ cho con bú cao hơn 500 kcal mỗi ngày so với bình thường.
Ưu tiên protein chất lượng cao (trứng, sữa, thịt nạc, cá), chất béo lành mạnh (dầu ô-liu, quả bơ, hạt óc chó), canxi và DHA cho sữa mẹ.
Tránh kiêng khem cực đoan (chỉ ăn thịt nạc, gạo trắng, món kho mặn) vì dễ thiếu vi chất, táo bón kéo dài.

Vận động
Ở cữ không đồng nghĩa “nằm một chỗ”. Bs Bích Trang BMT nhấn mạnh: vận động sớm đúng cách giúp mẹ mau hết sản dịch, giảm đau lưng, ngừa huyết khối.

• Bài tập khởi động: xoay cổ tay, cổ chân, nâng chân trên giường, hít sâu – thở chậm.
• Sau sinh thường: đi bộ quanh phòng 6–8 giờ sau sinh nếu không choáng.
• Sau sinh mổ: 24 giờ đầu có thể ngồi dậy, treo chân, ngày thứ hai tập đi lại cùng người thân.

Giấc ngủ

• Ngủ ngắn 20–30 phút khi bé ngủ. Dạng “ngủ bù rải rác” giúp bù đắp thiếu ngủ ban đêm.
• Hạn chế caffeine quá 200 mg/ngày (≈2 tách cà phê phin nhỏ).
• Nếu mất ngủ do lo âu, có thể nghe nhạc thư giãn, tập thở 4-7-8, trao đổi với chồng hoặc chuyên gia tâm lý.

4. Chăm sóc tinh thần: đừng xem nhẹ “tâm bão” hormone
Khoảng 80 % sản phụ gặp “baby blues” – tâm trạng buồn, dễ khóc trong 2 tuần đầu. 10–15 % có nguy cơ trầm cảm sau sinh. Các dấu hiệu cảnh báo:

• Mất hứng thú với mọi hoạt động, kể cả chăm con.
• Ăn uống kém, mất ngủ kéo dài, mệt mỏi cực độ.
• Cảm giác tội lỗi, vô dụng, thậm chí ý nghĩ tự làm hại bản thân hoặc em bé.

Gia đình cần quan sát sát sao, khuyến khích mẹ chia sẻ, sắp xếp người phụ giúp việc nhà, trông bé ban đêm luân phiên. Trong trường hợp triệu chứng nặng >2 tuần, liên hệ bác sĩ chuyên khoa tâm lý hoặc tâm thần để can thiệp sớm. Theo Bs Bích Trang BMT, quan tâm sức khỏe tâm thần chẳng kém chữa lành vết mổ: “Mẹ hạnh phúc thì con mới thật sự khỏe mạnh.”

5. Vệ sinh cá nhân và phòng ngừa biến chứng
Vệ sinh tầng sinh môn

• Thay băng vệ sinh 4 tiếng/lần, rửa bằng nước ấm pha dung dịch sát khuẩn loãng, lau khô.
• Không thụt rửa sâu âm đạo, không ngâm nước nóng >15 phút.
• Quan sát mùi, màu sản dịch; nếu có mùi hôi, sốt >38 °C cần khám ngay.

Chăm sóc vết mổ

• Giữ khô vết mổ, tránh nước dính trực tiếp 5 ngày đầu.
• Mặc quần áo cotton rộng, tránh cọ xát.
• Khi ho, cười lớn nên dùng tay ôm đỡ bụng để giảm căng.
• Tái khám cắt chỉ hoặc tháo keo dán theo lịch hẹn; không tự gỡ băng tại nhà.

Ngừa táo bón, trĩ

• Uống 2–2,5 lít nước/ngày, ăn rau xanh, trái cây tươi, sữa chua.
• Đi đại tiện ngay khi có nhu cầu, không rặn mạnh.
• Có thể tham khảo bổ sung men vi sinh hoặc chất xơ hòa tan theo hướng dẫn bác sĩ.

6. Nuôi con bằng sữa mẹ: bí quyết duy trì nguồn sữa dồi dào

• Cho bé bú sớm trong 1 giờ đầu ngay cả khi mẹ sinh mổ (hỗ trợ da kề da).
• Bú theo nhu cầu, ít nhất 8–12 cữ/ngày. Vú cạn sữa càng kích thích sản xuất sữa mới.
• Massage bầu ngực, vệ sinh đầu ti bằng nước ấm; tránh xà phòng khử khuẩn mạnh dễ nứt nẻ.
• Nếu núm ti đau, kiểm tra tư thế ngậm bắt vú, dùng kem chứa lanolin tinh khiết thoa mỏng.
• Uống đủ nước, ngủ đủ giấc, giữ tinh thần thoải mái chính là “công thức vàng” giúp sữa về đều.

7. Giải đáp những thắc mắc phổ biến
Mẹ mới sinh nên ở cử trong bao lâu? Câu hỏi này tưởng đơn giản nhưng lại không có đáp án cố định. Tùy loại sinh, cơ địa, biến chứng, môi trường sống mà mỗi bà mẹ sẽ cần thời gian nghỉ ngơi khác nhau. Tuy nhiên, theo khuyến cáo chung, ít nhất 6 tuần đầu mẹ cần giảm khối lượng công việc 70–80 %, ưu tiên ngủ – ăn uống – cho con bú.
Tôi sinh thường, thấy khỏe, có thể tập gym sau 3 tuần? Cơ bắp có thể đáp ứng, nhưng sàn chậu và tử cung chưa chắc đã hồi hoàn. Bác sĩ thường khuyên chờ sau 6 tuần khám hậu sản, được “bật đèn xanh” mới bắt đầu bài tập nhẹ, tiến độ tăng dần.
Tắm nước lạnh có sao không? Sau sinh, tuần hoàn ngoại vi kém, mẹ dễ cảm lạnh, co mạch đột ngột. Tắm nước ấm 37–38 °C, phòng tắm kín gió, không ngâm quá lâu là lựa chọn an toàn.
Quan hệ vợ chồng khi nào? Thời điểm lý tưởng là sau khi hết sản dịch hoàn toàn và không còn đau (thường 6–8 tuần). Nên dùng biện pháp tránh thai sớm vì khả năng rụng trứng có thể trở lại trước kỳ kinh đầu.

8. Vai trò gia đình và cộng đồng
Sự hỗ trợ của chồng, ông bà và những người chăm sóc có ý nghĩa quyết định. Một bữa cơm đủ dinh dưỡng, vài giờ trông bé để mẹ chợp mắt, lời khen khích lệ… đều góp phần giảm stress, thúc đẩy hồi phục. Bên cạnh đó, mạng lưới y tế cơ sở (trạm y tế phường, xã) cần chủ động kết nối, thăm khám, tư vấn qua điện thoại nhằm giải đáp kịp thời những khúc mắc của sản phụ, nhất là tại vùng sâu vùng xa.

9. Thông điệp chốt từ Bs Bích Trang BMT
“Làm mẹ là hành trình marathon, không phải chạy nước rút. Hãy lắng nghe cơ thể, tôn trọng tốc độ hồi phục tự nhiên. Việc cố gắng ‘phi thường’ quá sớm, tự nhận hết việc nhà, thức trắng đêm chăm con… không khiến bạn trở thành người mẹ tốt hơn mà đôi khi lại tạo gánh nặng vô hình cho cả gia đình. Ngược lại, biết san sẻ, nghỉ ngơi khoa học, chăm sóc bản thân chính là nền tảng giúp bạn đồng hành cùng con khỏe mạnh, hạnh phúc dài lâu.”
Mẹ mới sinh nên ở cử trong bao lâu? Câu trả lời cuối cùng: hãy dành ít nhất 6 tuần để cơ thể và tâm hồn được tái tạo, tuân thủ lịch tái khám, lắng nghe chỉ dẫn bác sĩ, chăm sóc dinh dưỡng và giấc ngủ. Khi mẹ khỏe, con sẽ khỏe; khi mẹ an yên, cả tổ ấm sẽ tràn đầy năng lượng tích cực. Chúc các mẹ bỉm sữa có một giai đoạn hậu sản trọn vẹn, an toàn và tràn đầy niềm vui bên thiên thần nhỏ của mình.