Mẹ nên làm gì khi Bé bị sốt cao?

Sốt là phản ứng bảo vệ tự nhiên của cơ thể khi bé đối mặt với vi khuẩn, siêu vi hoặc các tác nhân gây viêm. Tuy nhiên, khi nhiệt độ vượt quá ngưỡng an toàn, bé dễ kiệt sức, mất nước và có nguy cơ gặp biến chứng như co giật, viêm phổi, nhiễm trùng huyết. Thấu hiểu nỗi lo của ba mẹ, Bs Bích Trang BMT – người có nhiều năm đồng hành cùng các gia đình trẻ tại Buôn Ma Thuột – đúc kết những kinh nghiệm thực hành khoa học, dễ áp dụng tại nhà để trả lời câu hỏi then chốt: mẹ nên làm gì khi bé bị sốt cao.

1. Vì sao trẻ hay sốt cao?

• Nhiễm siêu vi (cúm, sốt siêu vi mùa, COVID-19), vi khuẩn (viêm tai giữa, viêm họng, viêm phổi).
• Mọc răng, tiêm ngừa, phản ứng sau khi tiêm vaccine.
• Môi trường quá nóng, mất nước, mặc quần áo dày, ủ ấm quá mức.
• Các bệnh lý ít gặp hơn: sốt xuất huyết, tay chân miệng, nhiễm trùng đường tiểu.

2. Khi nào được xem là sốt cao và cách đo nhiệt độ đúng

• Trẻ dưới 3 tháng: ≥ 38,0°C (đo hậu môn) được coi là sốt, cần liên hệ bác sĩ ngay.
• Trẻ 3–36 tháng: sốt cao khi ≥ 39,0°C.
• Trẻ trên 3 tuổi: nhiệt độ ≥ 39,5°C được xem là cao.
• Cách đo nên ưu tiên nhiệt kế điện tử đo hậu môn cho bé < 3 tuổi, đo nách hoặc tai cho bé lớn hơn, và luôn làm sạch nhiệt kế sau khi dùng. Đừng ước lượng bằng cách sờ trán vì dễ sai lệch 0,5–1°C.

3. Nguyên tắc vàng: bình tĩnh – chính xác – an toàn

• Bình tĩnh để đánh giá tổng trạng: bé còn tỉnh táo, bú/ăn kém, thở nhanh hay bình thường?
• Chính xác: ghi lại thời gian, trị số nhiệt độ và thuốc đã dùng.
• An toàn: tuyệt đối không tự ý kết hợp nhiều loại thuốc, không chườm đá, không cạo gió, không xông hơi kín.

4. Bảy bước hạ sốt an toàn theo kinh nghiệm Bs Bích Trang BMT

• Bước 1: Lau mát bằng nước ấm 37°C

Chuẩn bị 5 khăn mỏng, nhúng nước ấm vắt ráo. Đặt 4 khăn vào nách và bẹn, khăn còn lại lau nhẹ khắp thân mình. Lau liên tục 30–45 phút, thay khăn khi nguội. Khi nhiệt độ xuống 37–37,5°C có thể ngừng. Mẹ tuyệt đối không dùng nước lạnh, nước đá hay cồn vì gây co mạch, run lạnh làm sốt tăng.

• Bước 2: Thay quần áo thoáng mát

Cởi bỏ áo len, mền dày, mũ vớ. Chọn cotton rộng, dễ thấm mồ hôi. Việc “ủ ấm” ngược tác dụng, khiến nhiệt không thoát ra ngoài.

• Bước 3: Bù nước liên tục

Sốt làm mất nước nhanh qua mồ hôi và thở nhanh.
Trẻ sơ sinh: tăng cữ bú mẹ hoặc sữa công thức, chia nhỏ mỗi 1,5–2 giờ.
Trẻ > 6 tháng: thêm nước ấm, nước cam chanh pha loãng, oresol theo hướng dẫn trên gói (5–10 ml mỗi lần, cho uống từng ngụm). Dấu hiệu mất nước: môi khô, mắt trũng, giảm số lần tiểu.

• Bước 4: Dùng thuốc hạ sốt đúng liều

Paracetamol: 10–15 mg/kg/lần, cách 4–6 giờ, tối đa 4 lần/24 giờ.
Ibuprofen: 5–10 mg/kg/lần, cách 6–8 giờ, chỉ dùng khi bé ≥ 6 tháng, không có bệnh dạ dày hay mất nước nặng.
Tuyệt đối không cho aspirin vì nguy cơ hội chứng Reye. Với trẻ < 3 tháng, chỉ dùng thuốc sau khi đã liên hệ bác sĩ.

• Bước 5: Tạo môi trường thoáng mát

Phòng nên duy trì 26–28°C, có luồng gió lưu thông nhưng tránh gió lùa trực tiếp. Vệ sinh máy lạnh, quạt, thay drap, giữ phòng sạch bụi để hạn chế kích ứng đường hô hấp.

• Bước 6: Theo dõi dấu hiệu nguy hiểm

Liên hệ bác sĩ hoặc đưa bé đi viện nếu:
Trẻ dưới 3 tháng, nhiệt độ ≥ 38,0°C.
Sốt trên 39°C kéo dài > 3 ngày hoặc không hạ sau 2 liều thuốc.
Co giật, thở nhanh, rút lõm lồng ngực, tím tái, phát ban tím, nôn liên tục, lơ mơ, bỏ bú hoàn toàn, tiểu ít < 3 lần/ngày.

• Bước 7: Cho bé nghỉ ngơi, dinh dưỡng hợp lý

Hạn chế hoạt động gắng sức; bồng bế vỗ về để bé ngủ nhiều hơn – đây là “thuốc kháng sinh” tự nhiên giúp hồi phục. Trẻ trên 6 tháng nên ăn cháo loãng, súp, sữa chua, trái cây mềm, tránh đồ chiên nhiều dầu, gia vị nặng, nước ngọt có ga.

5. Lưu ý đặc biệt theo từng độ tuổi
Dưới 3 tháng: hệ miễn dịch non nớt, nguy cơ nhiễm khuẩn huyết cao; mọi cơn sốt đều xem là cấp cứu nhẹ, cần khám bác sĩ sớm.
Từ 3–6 tháng: có thể dùng paracetamol sau khi đã loại trừ nhiễm khuẩn nặng. Quan sát tình trạng bú, phân, tiểu.
Trên 6 tháng: mẹ có nhiều “vũ khí” hơn (ibuprofen, nước trái cây, đa dạng thực phẩm), nhưng đừng chủ quan nếu sốt kèm ho thở rít, ói dịch xanh vàng, phát ban nhanh.

6. Giải đáp 6 quan niệm sai lầm thường gặp

• Sai lầm 1: Ủ chăn dày cho bé “ra mồ hôi cho hạ sốt” – khiến nhiệt độ tăng thêm, nguy cơ mất nước.
• Sai lầm 2: Chườm đá ở trán – gây co mạch, run lạnh, nhiệt trung tâm tăng.
• Sai lầm 3: Cạo gió, xông hơi lá – nguy cơ bỏng hơi, kích ứng da, hít tinh dầu gây co thắt thanh quản.
• Sai lầm 4: Uống kháng sinh ngay khi sốt – 80% sốt ở trẻ do siêu vi, kháng sinh không hiệu quả, tăng đề kháng thuốc.
• Sai lầm 5: Ngưng hoàn toàn sữa/mẹ vì sợ “đàm” – sữa mẹ giàu kháng thể IgA, giúp rút ngắn bệnh, còn chất đạm sữa công thức hỗ trợ phục hồi.
• Sai lầm 6: Liên tục đo nhiệt độ 5–10 phút/lần – khiến bé khó chịu, mẹ hoang mang. Chỉ cần đo mỗi 30–60 phút hoặc khi bé đổ mồ hôi/ngủ dậy.

7. Chế độ dinh dưỡng và chăm sóc trong – sau cơn sốt

• Tăng cường vitamin C (cam, quýt, dâu tây), kẽm (thịt gà, tôm, hạt bí), omega-3 (cá hồi, dầu cá).
• Tránh thức ăn cứng, cay, đồ uống có cà phê.
• Khi bé hết sốt, cho vận động nhẹ ngoài trời sáng sớm 15–20 phút để tổng hợp vitamin D, kích thích ăn ngon.

8. Khi nào bắt buộc nhập viện?

• Bất cứ bé nào co giật lần đầu.
• Thở rút lõm ngực, nhịp thở > 60 lần/phút (trẻ < 2 tháng), > 50 lần/phút (2–12 tháng), > 40 lần/phút (1–5 tuổi).
• Lơ mơ, khó đánh thức, da lạnh, vã mồ hôi.
• Sốt kèm phát ban xuất huyết (dấu hiệu sớm sốt xuất huyết nặng, viêm màng não).
• Bé có bệnh nền tim bẩm sinh, hen nặng, suy giảm miễn dịch.

9. Câu hỏi thường gặp

• Hỏi: Bé sốt 38,2°C nhưng vẫn chơi, có cần hạ sốt?
• Đáp: Nếu bé trên 3 tháng, vẫn bú ăn, chạy nhảy bình thường, chưa cần dùng thuốc. Mẹ chỉ cần lau ấm, cho uống nước, theo dõi thêm.
• Hỏi: Có thể xen kẽ paracetamol và ibuprofen?
• Đáp: Chỉ nên xen kẽ khi bé sốt rất cao ≥ 39,5°C kèm khó chịu và đã được bác sĩ đồng ý. Việc tính giờ, liều dễ nhầm lẫn, vì vậy tốt nhất sử dụng một hoạt chất, đủ liều.
• Hỏi: Dùng miếng dán hạ sốt có hiệu quả không?
• Đáp: Miếng dán chỉ làm mát bề mặt da vùng trán, không ảnh hưởng nhiệt trung tâm, vì vậy chỉ hỗ trợ khi bé thoải mái, không thể thay thế thuốc hay lau ấm.

10. Kết luận
Mẹ nên làm gì khi Bé bị sốt cao? Câu trả lời nằm ở quy trình 7 bước khoa học: lau mát đúng cách, mặc quần áo thoáng, bù nước, dùng thuốc chuẩn liều, giữ phòng thoáng, theo dõi dấu hiệu nguy hiểm và cho bé nghỉ ngơi – dinh dưỡng hợp lý. Nhờ những gợi ý dễ nhớ từ Bs Bích Trang BMT, mẹ hoàn toàn có thể xử trí an toàn tại nhà, đồng thời nhận biết được thời điểm cần tìm đến bác sĩ. Hãy lưu bài viết này, chia sẻ cho các gia đình có trẻ nhỏ và luôn nhớ: bình tĩnh của mẹ chính là liều thuốc tinh thần mạnh mẽ giúp bé vượt qua cơn sốt nhanh chóng, an toàn.
Mẹ nên làm gì khi Bé bị sốt cao không còn là câu hỏi khó nếu chúng ta trang bị kiến thức chuẩn mực, cập nhật và chọn lọc. Chúc mẹ và bé luôn mạnh khỏe!