Sự khác nhau về dinh dưỡng từ màu sắc của sữa non

Ngay sau khi bé cất tiếng khóc chào đời, cơ thể người mẹ lập tức “kích hoạt” nhà máy sữa đặc biệt mang tên sữa non (colostrum). Trong số các chủ đề khiến nhiều bà mẹ băn khoăn, màu sắc của sữa non luôn đứng đầu bảng: tại sao sữa có lúc vàng cam, khi lại trắng đục hay hơi trong? Liệu màu sắc có phản ánh chất lượng và giá trị dinh dưỡng hay không?

Dưới góc nhìn chuyên môn, Bs Bích Trang BMT – chuyên gia chăm sóc sức khoẻ Mẹ và Bé – sẽ giúp bạn giải mã hiện tượng thú vị này, đồng thời hướng dẫn cách tận dụng tối đa nguồn “vàng lỏng” đầu tiên cho trẻ sơ sinh.

1. Sữa non là gì và được tiết ra khi nào?
Sữa non là lượng sữa đầu tiên tuyến vú sản sinh, xuất hiện trong những tháng cuối thai kỳ và đặc biệt dồi dào trong 24–72 giờ sau sinh. Mặc dù khối lượng chỉ khoảng 2–30 ml/lần bú, sữa non lại cô đặc gấp nhiều lần sữa trưởng thành. “Ít nhưng chất” – mỗi giọt sữa non chứa đầy đủ kháng thể, chất chống oxy hóa, vitamin, khoáng, protein, giúp bé hình thành “lá chắn” miễn dịch và khởi động hệ tiêu hoá chưa hoàn thiện.

2. Màu sắc của sữa non và ý nghĩa dinh dưỡng
Nói tới sữa non, đa số chúng ta nghĩ ngay đến màu vàng óng ấm áp, vì vậy sữa non thường được ví von là “liquid gold” (vàng lỏng). Tuy nhiên, thực tế, màu sắc có thể thay đổi nhẹ tùy thời điểm, cơ địa và chế độ ăn uống của mẹ. Điều quan trọng: màu sắc khác nhau, giá trị dinh dưỡng cũng có điểm khác biệt.
2.1 Vàng nhạt, vàng đậm, cam – dấu hiệu giàu beta-carotene

• Màu vàng chủ yếu đến từ beta-carotene, tiền chất vitamin A. Một gam beta-carotene giúp cơ thể tổng hợp khoảng 0,5 gam vitamin A, bảo vệ niêm mạc mắt, làn da và tăng cường miễn dịch.
• Phân tích thành phần cho thấy lượng protein trong sữa non vàng cao gấp 10 lần sữa trưởng thành và gấp 20 lần sữa công thức thông thường. Nhờ đó, bé nhận đủ acid amin thiết yếu chống suy dinh dưỡng bào thai kéo dài.
• Ngoài beta-carotene, sữa non vàng còn giàu lactoferrin (gắn sắt, ức chế vi khuẩn), kẽm, vitamin E và hàng tỉ bạch cầu – nền tảng miễn dịch đầu đời.

2.2 Trắng đục, trắng ngà – giai đoạn chuyển tiếp

• Sau 2–4 ngày, sữa mẹ chuyển dần sang sữa chuyển tiếp, loãng hơn, ngả trắng đục. Lúc này, đạm giảm, chất béo tăng nhẹ, phù hợp năng lượng bé cần cho tăng trưởng nhanh.
• Về dinh dưỡng, sữa chuyển tiếp vẫn cung cấp đủ kháng thể IgA, IgM, enzyme tiêu hoá lipase giúp bé hấp thu chất béo. Vì vậy màu trắng không hề “kém chất” so với màu vàng; chỉ khác tỷ lệ dưỡng chất.

2.3 Hơi trong hoặc hơi xanh – bữa “nước giải khát” tự nhiên

• Một số bà mẹ quan sát sữa đầu cữ bú có màu trong, loãng. Đó là dạng foremilk – phần sữa giàu lactose, nước, khoáng, giúp bé giải khát và cung cấp đường năng lượng nhanh.
• Sữa cuối cữ bú (hindmilk) sẽ đậm màu hơn, béo hơn, giàu calorie giúp bé no lâu. Vì thế hãy cho bé bú cạn một bên để nhận đủ cả hai pha sữa.

3. Các màu sắc “lạ” và khi nào cần lưu ý

• Hồng hoặc đỏ nhạt: thường do mạch máu li ti vỡ trong ống dẫn sữa. Hiện tượng này vô hại và tự hết sau 24–48 giờ, mẹ vẫn có thể cho bé bú bình thường. Nếu máu kéo dài hoặc lượng lớn, cần gặp bác sĩ.
• Xanh lá: có thể xuất hiện nếu mẹ ăn nhiều rau xanh, tảo xoắn, uống bổ sung sắt dạng chlorophyll. Không gây hại cho bé.
• Đen sẫm: hiếm gặp, thường liên quan thuốc kháng sinh nhóm minocycline. Trong trường hợp này, nên tạm ngưng cho con bú và tham khảo ý kiến chuyên môn.

4. Vì sao sữa non vàng giàu dinh dưỡng hơn?
Bs Bích Trang BMT phân tích: “Bên cạnh beta-carotene tạo sắc vàng, sữa non chứa nồng độ Immunoglobulin A (IgA) cao nhất. IgA phủ lên niêm mạc ruột, ngăn vi khuẩn, virus bám dính, giảm nguy cơ tiêu chảy, viêm ruột sơ sinh. Ngoài ra, yếu tố tăng trưởng EGF, TGF-β trong sữa non kích thích tái tạo tế bào ruột, nhanh chóng chữa lành tổn thương do thiếu oxy trong quá trình sinh.” Nhờ vậy, trẻ bú sớm sữa non vàng đậm sẽ:

• Giảm 45% nguy cơ nhiễm khuẩn huyết sơ sinh;
• Giảm 60% tỷ lệ viêm ruột hoại tử;
• Giảm đáng kể nguy cơ dị ứng và hen suyễn sau này.

5. Chế độ ăn của mẹ và cách “tăng cường” vàng lỏng

• Màu sắc phản ánh phần nào khẩu phần. Mẹ bổ sung thực phẩm giàu beta-carotene như cà rốt, bí đỏ, khoai lang, đu đủ, xoài chín, nghệ tươi, kết hợp chất béo lành mạnh (dầu oliu, hạt óc chó) sẽ giúp sữa non đậm màu, giàu vitamin A hơn. Đồng thời:
• Uống đủ 2–2,5 lít nước/ngày, tránh mất nước do chuyển dạ kéo dài;
• Nghỉ ngơi, giữ tinh thần thoải mái; stress cao làm giảm tiết prolactin và oxytocin, ảnh hưởng dòng sữa;
• Massage ngực nhẹ nhàng từ tuần 37 để kích thích ống dẫn sữa mở rộng, tạo điều kiện cho sữa non sẵn sàng.

6. Thời điểm “vàng” cho con bú
Hiệp hội Nhi khoa Hoa Kỳ (AAP) khuyến nghị mẹ nên cho bé bú trong 1 giờ đầu sau sinh – giai đoạn da kề da giúp phản xạ tìm vú của bé mạnh nhất. Việc bú sớm không chỉ khai thông dòng sữa non mà còn giảm 25% tỷ lệ băng huyết sau sinh do hormone oxytocin co hồi tử cung. “Mỗi phút chần chừ là một giọt vàng lỏng bị bỏ lỡ” – Bs Bích Trang nhấn mạnh.

7. Giải đáp thắc mắc thường gặp

• Câu hỏi 1: Sữa non ít quá, bé bú không đủ phải pha thêm sữa công thức?
• Trung bình dạ dày bé sơ sinh ngày đầu chỉ to bằng viên bi (5–7 ml). Như vậy 2–3 ml sữa non mỗi cữ hoàn toàn đáp ứng. Mẹ không nên vội vàng bổ sung sữa công thức, tránh bịt mất cảm giác đói, khiến bé bú mẹ ít, sữa về chậm.

• Câu hỏi 2: Tôi ăn nghệ và thấy sữa vàng đậm. Có nóng cho bé không?
• Nghệ chứa curcumin, beta-carotene, làm sữa đậm màu hơn nhưng không gây nóng. Ngược lại, curcumin có tính kháng viêm nhẹ, hỗ trợ hồi phục tử cung.

• Câu hỏi 3: Tôi bị tiểu đường thai kỳ, có nên vắt bỏ sữa non vàng đặc chứa đường cao?
• Sữa non giàu protein và kháng thể, hàm lượng đường lactose rất thấp (dưới 2 g/100 ml). Tiểu đường thai kỳ không phải lý do bỏ sữa non, ngược lại, việc bú mẹ giúp bé tự điều hòa đường huyết.

8. Bảo quản và sử dụng sữa non vắt ra
Trong trường hợp mẹ sinh mổ, bé phải chăm sóc đặc biệt hoặc núm vú tụt, mẹ có thể dùng tay hoặc máy hút sữa để thu thập “giọt vàng”:

• Nhiệt độ phòng (dưới 26 °C): dùng trong 4 giờ.
• Ngăn mát tủ lạnh: 48 giờ.
• Ngăn đá: 3–6 tháng (-18 °C). Khi rã đông, lắc nhẹ để lớp béo hoà tan, tránh hâm ở 100 °C làm biến tính kháng thể.

9. Thông điệp dành cho mẹ
Sự khác nhau về dinh dưỡng từ màu sắc của sữa non thực ra là minh chứng sinh động cho khả năng “cá nhân hoá” của cơ thể mẹ: tùy nhu cầu bé, tùy nguồn dưỡng chất mẹ nạp, tuyến sữa điều chỉnh thành phần phù hợp. Màu vàng óng thể hiện kho tàng beta-carotene, kháng thể, protein; màu trắng đục cung cấp năng lượng tăng trưởng; màu trong tiếp nước và đường lactose. Mỗi sắc độ là một “thang dinh dưỡng” đa tầng, cùng chung mục tiêu bảo vệ và nuôi dưỡng con.

10. Kết luận
Sự khác nhau về dinh dưỡng từ màu sắc của sữa non không chỉ dừng lại ở yếu tố thị giác mà còn là bức tranh hóa sinh tinh tế. Hiểu được ý nghĩa của từng sắc độ, mẹ sẽ an tâm hơn, chủ động điều chỉnh chế độ ăn, cho con bú sớm và đủ. Như lời Bs Bích Trang BMT: “Màu vàng lấp lánh hay trắng dịu nhẹ – miễn là sữa mẹ, đó luôn là món quà vô giá tự nhiên dành tặng bé yêu ngay từ giây phút đầu đời.”